ΤΑ ΛΟΥΤΡΑ

Το νερό ως μέσο καθαριότητος δεν ήταν πάντα αποκλειστικά συνδεδεμένο με την υγιεινή και την περιποίηση του σώματος, αλλά αποτελούσε και στοιχείο θρησκευτικής τελετουργίας που με τη μεταφορική έννοια της κάθαρσης συντελούσε στην ψυχική υγεία.
Τα λουτρά είναι υπόθεση πολύ παλιά. Απ’ τα πανάρχαια χρόνια, πολλοί λαοί, όπως αποκάλυψαν διάφορες ανασκαφές, είχαν αναπτυγμένη την αίσθηση της καθαριότητας. Ιδιαίτερα οι άρχοντες φρόντιζαν να έχουν στα σπίτια τους λουτρώνες και να πλένονται με επιμέλεια και άνεση. Στην Κρήτη, μάλιστα, στα παλάτια της Κνωσού, ανακαλύφθηκαν πήλινα μπάνια, που χρησιμοποιούνταν γύρω στα 2.000 χρόνια προ Χριστού και μοιάζουν με τα δικά μας. Ανάλογα βρέθηκαν και στις Μυκήνες και στη Θήρα, αν κι από τότε εκεί το νερό ήταν λίγο. Μα πέρα από τα ιδιωτικά λουτρά, υπήρχαν στην αρχαιότητα και τα δημόσια. Κι ήταν ονομαστά της Αιγύπτου, με τις πολύπλοκες υδραυλικές εγκαταστάσεις, που τροφοδοτούσαν άφθονο νερό από τον ποταμό Νείλο. Αλλά και στον ρωμαϊκό κόσμο, δεν υπήρχε πόλη που να μην είχε πολυτελή λουτρά, που συχνά αποτελούσαν και κέντρα πολιτικών και κοσμικών συναθροίσεων. Στην Πομπηία, που θάφτηκε κάτω από τη λάβα του Βεζούβιου κι ήταν μια μικρή σχετικά επαρχιακή πόλη, υπήρχαν τρία δημόσια λουτρά με θερμαντικές εγκαταστάσεις, πολυτελή αποδυτήρια και θαλάμους για ατμόλουτρα.
Η διαδικασία που ακολουθούσαν οι λουόμενοι, θύμιζε πιο πολύ ιερή λειτουργία παρά εκτέλεση μιας υγιεινής ανάγκης. Καθένας που πήγαινε, άφηνε κάπου τη χλαμύδα του για φύλαγμα κι έμπαινε πρώτα στο «φριγιδάριο», όπου έκανε ένα πρόχειρο «ντους», για να του φύγουν οι ιδρώτες και η σκόνη του δρόμου. Μετά περνούσε στους θερμούς θαλάμους του «τεπιδάριου», όπου κολυμπούσε σε μια μεγάλη στέρνα με χλιαρό νερό και τέλος στο «καλδάριο», μια αίθουσα με καυτούς ατμούς που έμοιαζε πολύ με τα γνωστά χαμάμ.
Εκεί ξάπλωνε πάνω σε πεντακάθαρες μαρμάρινες πλάκες, ώσπου να ξαναϊδρώσει και τότε πλενόταν πάλι κι έκανε, αν ήθελε, μασάζ από ειδικευμένους υπαλλήλους. Δυστυχώς, στο μεσαίωνα, η πολυτέλεια των ρωμαϊκών λουτρών που συχνά συγκαταλέγονταν ανάμεσα στα επιβλητικότερα κτίρια των μεγαλουπόλεων, θεωρήθηκε κατάλοιπο ειδωλολατρίας.
Ιδιωτικό λουτρό υπήρχε συνήθως στα ανάκτορα των αρχαίων Ελλήνων. Χαρακτηριστικό είναι το λουτρό, με τον πήλινο λουτήρα και τα δυο μεγάλα πιθάρια που χρησίμευαν για τη συγκέντρωση του νερού, σ’ ένα απ’ τα κτίρια του ανακτόρου του Νέστορα στην Πύλο. Ο φτωχός λαός δεν είχε τη δυνατότητα μιας τέτοιας πολυτέλειας.
Τα δημόσια λουτρά δεν υπήρχαν μόνο στην εποχή των «χαλαρών» σε ήθος ρωμαϊκών χρόνων αλλά και στο φανατικά θρησκευτικό βυζάντιο. Οι Τούρκοι που τα βρήκαν και τους άρεσαν τα κράτησαν εμπλουτίζοντάς τα με την χαλαρότητα της Ανατολής.
Εγκαταστάσεις λουτρών ανιχνεύονται απ’ τα προϊστορικά ακόμα χρόνια στα ανάκτορα της Κνωσού και της Τίρυνθας. Στους κλασικούς χρόνους εντοπίζονται για πρώτη φορά τα "βαλανεία", δηλαδή δημόσια λουτρά με παροχή ζεστού νερού σε θερμαινόμενο χώρο. Η διάταξη τους παραπέμπει στη διάταξη που είχαν οι "θέρμες" επί ρωμαϊκών χρόνων. Υπάρχει ένας πρώτος χώρος με τετράγωνη δεξαμενή νερού για τα ψυχρά (frigidarium), ένας δεύτερος κυκλικός χώρος για τα χλιαρά (tepidarium) κι ένας τρίτος κυκλικός για τα θερμά(caldarium).
Στη Ρώμη και στο Βυζάντιο τα δημόσια λουτρά βρίσκονται στο κέντρο της πόλης και είναι επιβλητικά κτίρια κατάλληλα για την καθαριότητα αλλά και τις κοινωνικές επαφές και την ψυχαγωγία των πολιτών.

ΤΑ ΛΟΥΤΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Το λουτρό είναι ένα κτίριο πολύ σεμνό, ένα απλό δωμάτιο με ένα καζάνι για το νερό και πολλά αγγεία. Οι επισκέπτες αλείφονταν πρώτα σ' όλο το σώμα με ελαιόλαδο ανακατεμένο με αρωματικές ουσίες, έπειτα έξυναν το κορμί μ' έναν ειδικό ξύστη από ορείχαλκο (στλεγγίδα) και ξεπλένονταν με νερό. 'Έτσι τελείωνε το λουτρό κι ο Αθηναίος θα μπορούσε να ντυθεί και να φύγει, αν δεν είχε διάθεση να καθυστερήσει λιγάκι και να μιλήσει με τον άνθρωπο του λουτρού, που, όπως κι ο κουρέας, ήταν μια ζωντανή εφημερίδα και ο οποίος ήξερε συχνά για τους πελάτες του περισσότερα απ' ό,τι ήξεραν κι αυτοί οι ίδιοι για τον εαυτό τους.

Ειρήνη Ιωαννίδου - Αγάθη Καβακίδου - Ελένη Σαμαρά